Coraz częściej w mediach można usłyszeć o enigmatycznie brzmiącej dostępności. W telewizji i w radiu, na portalach informacyjnych, do szerokiej grupy odbiorców przebijają się informacje o rozwiązaniach prawnych mających na celu poprawę dostępności w wielu obszarach. Cieszy fakt, że ten temat jest coraz bardziej popularny i rozpowszechniony. Pytanie podstawowe jest jednak następujące, czym ta dostępność właściwie jest i jak ją definiować?
Pojęcie to, wywodzi się ang. accessibility, jest szerokie i dotyczy wielu dziedzin. Spróbujmy jak najprościej je zdefiniować. Dostępność rozumiana możliwie najbardziej ogólnie oznacza możliwość skorzystania z dowolnego rozwiązania przez jak największą liczbę osób, niezależnie posiadanych ograniczeń. Bardziej szczegółowe rozwinięcie tej definicji zależy już od konkretnej dziedziny, w jakiej analizowana jest dostępność oraz od ograniczeń, jakie mają być wyeliminowane lub zredukowane, aby możliwe było poszerzenie grona użytkowników konkretnego rozwiązania.
W powszechnej świadomości przyjęło się rozumienie dostępności jako możliwość zapewnienia skorzystania np. ze strony internetowej, budynku użyteczności publicznej takiego jak dworzec kolejowy czy urząd gminy przez osoby z niepełnosprawnościami. Jest to oczywiście niezaprzeczalny fakt, jednak nie należy kojarzyć pojęcia dostępności wyłącznie z zapewnieniem jej dla osób z niepełnosprawnościami. lub w kilku najbardziej rozpoznawalnych dziedzinach. Starania o zapewnienie dostępności można podejmować wszędzie tam, gdzie występują jakieś bariery, których usunięcie lub redukcję można zaplanować i wdrożyć. Z zapewnienia dostępności, w dowolnej dziedzinie korzystają nie tylko osoby z niepełnosprawnością, ale również wiele innych grup użytkowników, którzy nabywają dysfunkcję czasową np. w wyniku kontuzji, złamania ręki albo sytuacyjnie w wyniku awarii jakiegoś urządzenia, bez którego nie jest możliwe korzystanie z danego rozwiązania w stopniu dotychczas dostępnym np. uszkodzenie głośników, kamerki itp.
Z zapewnienia dostępności korzystają nie tylko osoby napotykające bariery, które są usuwane poprzez wdrażanie dostępności. W wielu sytuacjach korzystają też sami twórcy konkretnych rozwiązań i ich inni, niemający dodatkowych trudności użytkownicy. Jest to najbardziej ogólnie zdefiniowane i rozumiane pojęcie dostępności. W różnych dziedzinach zapewnienie dostępności wymaga dostosowania specyficznych w danej sytuacji i miejscu elementów, a także wdrożenia mniej lub bardziej złożonych procedur.
A oto konkretne przykłady zapewniania dostępności w różnych obszarach.
Dostępność programów komputerowych, aplikacji mobilnych, stron www i aplikacji internetowych.
Twórcy dostępnych stron internetowych, dzięki napisaniu ich zgodnie ze stosownymi wytycznymi np. WCAG 2.1, mają szanse osiągnąć, znaczące korzyści. Strona dostępna, przede wszystkim poprawnie napisana, na starcie umożliwia dotarcie do maksymalnie szerokiego grona odbiorców.
Kolejna bardzo istotna korzyść to wyższe pozycjonowanie utworzonego serwisu www w wyszukiwarkach. Dostępna i poprawnie, starannie utworzona strona ma już bardzo odczuwalne i realne przełożenie na finanse czy zasięg dla właściciela takiej strony np. serwisu sklepu internetowego, który będzie pozycjonowany wyżej w wynikach wyszukiwania, więc ma większy potencjał w budowaniu grupy zadowolonych i powracających w przyszłości klientów.
Trzecia korzyść utworzenia dostępnej strony internetowej to oszczędność czasu i pieniędzy przeznaczanych na konserwację serwisu www i wprowadzanie poprawek. Logika i porządek w kodzie oraz w wizualnej oprawie takiej strony www istotnie redukują czas poświęcany na konserwację.
Dostępność programu komputerowego, zarówno takiego służącego do celów rozrywkowych jak i do pracy, to oczywiście większa popularność danego programu. Natomiast dostępność rozwiązania biznesowego ma wpływ na wiele obszarów w tym oczywiście na zwiększenie możliwości zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, jeżeli tylko mogą obsługiwać konkretny program służący do pracy, gdy wprowadzono w nim dostępność. Kolejne korzyści z udostępnienia aplikacji mobilnej czy strony internetowej np. sklepu internetowego czy banku są bardzo liczne. Pierwsza i najważniejsza korzyść, to zwiększenie samodzielności osób potrzebujących ułatwień dostępu i korzystających z nich w konkretnym obszarze. W wymienionych przeze mnie przykładach to obszar bankowości i zakupów przez internet. Dla przykładowego banku to możliwość zmniejszenia kosztów obsługi klienta czy prowadzenia działalności, ponieważ mniejsza ich ilość będzie chciała korzystać z oddziałów fizycznie, a więcej klientów będzie korzystało z banku przez internet. Lokalny bank posiadający dobrze przygotowany i dostępny serwis internetowy może mieć znacznie więcej klientów, niż tylko tych mieszkających blisko tego banku. Zakupy w internecie są wygodne dla wszystkich, którzy z nich korzystają. Zapewnienie dostępności serwisu sklepu internetowego czy portalu aukcyjnego, to przede wszystkim możliwość zwiększenia zasięgu i liczby klientów, a dla szukających dostępnego portalu służącego do zakupów online, to bardzo duże ułatwienie w życiu codziennym.
To tylko kilka przykładów pozytywnych efektów zapewnienia dostępności dla pewnego wycinka obszarów i dziedzin, jakim są strony internetowe czy programy, albo szerzej rozumiane wytwory elektroniczne czy technologii informatycznych. W wielu innych dziedzinach będą to inne korzyści.
Dostępność budynków i innych obiektów architektonicznych.
Zapewnienie dostępności dla możliwie szerokiego grona ludzi np. budynku dworca kolejowego może zmniejszyć (i często tak się dzieje) koszty obsługi takiego obiektu. Przykładem może być instalacja pętli indukcyjnej dla osób niedosłyszących przy kasie biletowej, co usprawni komunikację na linii osoba niedosłysząca (kupująca bilet), a pracownik kasy biletowej. Potrzeba z proszenia o pomoc osoby trzeciej spadnie do niezbędnego minimum przy wyjątkowych sytuacjach.
Instalacja ścieżek prowadzących dla osób niewidomych przynosi kilka korzyści np. możliwość łatwiejszego poruszania się w wyznaczonych, bezpiecznych miejscach przez niewidomych użytkowników danego obiektu. Po zapoznaniu się z obiektem osoba niewidoma może korzystać z takiego miejsca maksymalnie samodzielnie, bez potrzeby wzywanie pracownika odpowiedzialnego za pomoc osobom niepełnosprawnym.
Dostępność w edukacji.
Edukacja osób ze specjalnymi potrzebami np. niewidomych w nauczaniu matematyki staje się coraz bardziej przystępna dzięki osiągnięciom współczesnej informatyki. W czasach nauczania wyłącznie lub prawie wyłącznie analogowego, niewidomy mógł nauczyć się matematyki nawet na poziomie wyższym, jednak trudno było o współpracę z osobami niemającymi problemów ze wzrokiem. W takiej sytuacji działania w celu bieżącego likwidowania tej bariery najczęściej były rozwiązaniami nieszablonowymi, niesystemowymi i mocno indywidualnymi, a co za tym idzie pełnymi improwizacji i wymagały dużego zaangażowania tak po stronie np. studenta niewidomego, jak i wykładowcy czy prowadzącego laboratorium lub ćwiczenia. Łatwo się domyślić, że nie każdy z tej drugiej grupy potrafił podjąć to wyzwanie.
Możliwość korzystania z rozwiązań cyfrowych powoduje, że wiele, choć oczywiście nie wszystkie, z tych barier w nauczaniu przedmiotów ścisłych (i nie tylko) po prostu zniknęło lub znacznie zmniejszyła się ich uciążliwość. Oczywiście nadal wiele przeszkód pozostało. Niewidomy uczeń, student czy pracownik może pracować dziś z materiałem w najwygodniejszej dla siebie formie, używając mowy syntetycznej, linijki brajlowskiej lub nawet brajlowskiego monitora graficznego, Może też wydrukować grafiki wypukłe lub po prostu tekst w alfabecie brajla, a następnie przekazać wyniki swojej pracy w postaci pliku lub wydruku możliwego do odczytania przez osobę widzącą np. nauczyciela, wykładowcę czy przełożonego.
Patrząc na temat z drugiej strony, nauczyciel, wykładowca czy współpracownik w firmie może, posiadając minimum informacji wymagane do użycia konkretnych narzędzi i programów, dostosować format materiału przesyłanego niewidomemu czy słabowidzącemu pracownikowi, uczniowi lub studentowi w taki sposób, żeby mógł podjąć działania umożliwiające rozwiązanie postawionych przed nim zadań.
Podsumowanie
Można wyszczególnić jeszcze wiele przykładów dziedzin i obszarów, w których opracowano standardy dla rozwiązań i zastosowano je w celu poprawy dostępności różnych rozwiązań. Na stronie niewidomyprogramista.pl skupimy się na tych, które związane są z dostępnością cyfrową, dostępnością różnych urządzeń przydatnych w życiu codziennym, dostępnością programów, a także dostępnością edukacji dla osób niewidomych i słabowidzących.
