W tym artykule zajmiemy się bardzo ważną wytyczną, której uwzględnianie jest zawsze konieczne, aby utrzymać dostępność tworzonych treści na tym samym poziomie. O jakiej wytycznej mowa?
Wytyczna 1.3 Możliwość adaptacji
Twórz treści, które mogą być prezentowane na różne sposoby bez utraty informacji czy struktury.
W wielkim skrócie chodzi o to, aby treści były tworzone w taki sposób, w którym informacje w nich dostępne będzie można uzyskać przy użyciu różnych zmysłów.
Na przykład stworzenie nagłówka na stronie wyłącznie przy użyciu innej czcionki i koloru tekstu nie jest zgodne z tą wytyczną, ponieważ wszyscy odbiorcy, którzy nie mogą korzystać ze wzroku nie będą wiedzieć, że jest to nagłówek i jakiego poziomu jest to nagłówek. Prowadzi to do kolejnego wniosku, żeby przy tworzeniu treści stosować metody programowe tam, gdzie to jest możliwe, ponieważ umożliwiają one przekazywanie informacji nie tylko w warstwie wizualnej, ale również innych.
Wytyczna ta, jak wszystkie inne ma oczywiście swoje kryteria sukcesu, które uszczegóławiają jej spełnienie w różnych sytuacjach i przypadkach.
Oto pierwsze kryterium.
Kryterium sukcesu 1.3.1 Informacje i relacje
(Poziom A)
Informacje, struktura oraz relacje między treściami przekazywane poprzez prezentację mogą być odczytane przez program komputerowy lub istnieją w postaci tekstu.
Jak to rozumieć? Celem tego kryterium jest zapewnienie, że informacje wynikające z formatowania wizualnego lub dźwiękowego zostaną zachowane w przypadku zmiany sposobu prezentacji tej treści. Kiedy możemy uznać, że zmieniony jest format prezentacji? Z taką zmianą mamy do czynienia, gdy np. treść jest odczytywana przez czytnik ekranu albo gdy arkusz stylu użytkownika jest zastępowany arkuszem stylu autora.
Widzący użytkownicy postrzegają strukturę, informacje i relacje w treści dzięki różnym wskazówkom wizualnym np. treść nagłówków pisana jest większą i pogrubioną czcionką i oddzielona pustymi liniami od akapitów poprzedzającego i następnego, poszczególne elementy list poprzedzone są wypunktowaniem i często również wcięciem, pola formularzy mogą być pozycjonowane w grupach współdzieląc te same etykiety tekstowe, elementy, które mają wspólną cechę, są zorganizowane w tabelę, w której do zrozumienia niezbędne są relacje komórek dzielących ten sam wiersz lub kolumnę oraz relacja każdej komórki z jej nagłówkiem wiersza i/lub kolumny i wiele, wiele innych.
Programowa implementacja tych relacji i struktur zapewni, że informacje ważne dla pełnego zrozumienia treści będą dostępne dla wszystkich.
Jeżeli takie relacje są dostrzegalne dla jednej grupy użytkowników, to można sprawić, by były takie również dla innych grup użytkowników. Oto przykład treści udostępnianej programowo i wizualnie. jeżeli fragment tekstu będący linkiem jest jednocześnie wyróżniony wizualnie poprzez zmianę czcionki i podkreślenie oraz zastosowano programowe oznaczenie tego fragmentu tekstu jako linku, wtedy użytkownicy niemogący zidentyfikować zmiany czcionki, jej koloru czy podkreślenia i tak otrzymają informację od technologii wspomagającej, że to jest link.
A oto przykład tekstowy.
Jeżeli ceny np. w katalogu sklepu lub na karcie produktu wyszczególnione są kolorem czerwonym, co dostrzegą wszyscy, którzy mogą widzieć kolor czerwony. Ta sama informacja, że jest to cena, a nie jakaś inna wartość liczbowa może być przekazana do użytkowników nierozróżniających kolorów poprzez użycie symbolu waluty przed wartością liczbową np. € 4,55, albo $ 233,45.
Kiedy nie jest możliwe programowe określenie struktur, relacji i informacji, informacja powinna zostać przekazana tekstowo np. pola wymagane w formularzu oznaczone są gwiazdką. W pierwszej kolejności należy stosować programowe metody określania relacji np. listy, tabele, grupy pól formularza, ponieważ przekazują one informację zarówno w warstwie wizualnej jak i do takich technologii wspomagających, jak czytniki ekranu.
Jakie korzyści przynosi spełnienie tego kryterium sukcesu?
To kryterium sukcesu pomaga agentom użytkowników np. czytnikom ekranu lub programom powiększającym wyświetlaną zawartość w dostosowaniu treści dla użytkowników z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
Użytkownicy niewidomi korzystający z czytników ekranu odnoszą korzyści, gdy informacje przekazywane za pomocą koloru są również dostępne w tekście.
Więcej informacji, w tym szczegółów ułatwiających zrozumienie tego kryterium sukcesu WCAG znajdziecie w oficjalnym polskim tłumaczeniu WCAG oraz w dodatkowych zasobach w języku angielskim. W tym ostatnim dostępna jest cała gama technik pozwalających spełnić to i inne kryteria na poziomie wystarczającym oraz niestandardowym. W tych zasobach można znaleźć również wiele technik doradczych ułatwiających udostępnianie treści w sytuacjach nietypowych.
Kryterium sukcesu 1.3.2 Zrozumiała kolejność (Poziom A)
Jeśli kolejność, w jakiej przedstawiona jest treść, ma znaczenie dla zrozumienia treści — prawidłowa kolejność odczytu musi być określona programowo.
Jakie są korzyści ze spełnienia tego kryterium i co jest celem jego spełnienia?
Celem tego kryterium sukcesu jest umożliwienie agentowi użytkownika np. czytnikowi ekranu i przeglądarce internetowej alternatywnego zaprezentowania treści przy jednoczesnym zachowaniu kolejności niezbędnej do prawidłowego odczytania i zrozumienia jej znaczenia. Należy programowo określić co najmniej jedną sekwencje treści, która ma sens.
Treści niespełniające tego kryterium są dezorientujące i mogą wprowadzać w błąd użytkowników technologii wspomagającej, gdy odczyta ona treść w nieprawidłowej kolejności.
Sekwencja jest najistotniejsza zawsze wtedy, kiedy kolejność treści w sekwencji nie może zostać zmieniona bez wpływu na znaczenie tej treści.
Kolejność nie zawsze ma znaczenie. Na przykład nie jest istotna kolejność elementów menu nawigacyjnego na stronie lub kolejność artykułów na stronie, jeżeli nie są one przeplatane. W przypadku tabel, list uporządkowanych kolejność i rozmieszczenie elementów treści ma znaczenie. W przypadku list nieuporządkowanych nie jest to istotne. Na przykład można wymienić na liście nieuporządkowanej elementy specyfikacji jakiegoś urządzenia, a ich kolejność na liście nie ma znaczenia. Natomiast kolejność ma bezwzględne znaczenie na liście numerowanej, gdy np. ponumerowano kilkanaście kroków instrukcji do jakiegoś programu lub urządzenia.
Korzyści ze spełnienia tego kryterium są niewątpliwe w przypadku osób korzystających z technologii wspomagających odczytujących treści na głos. Spełnienie kryterium pozwoli technologii wspomagającej odczytać treść we właściwej kolejności, tak, jakby była prezentowana w formie ustnej.
Kryterium sukcesu 1.3.3 Właściwości zmysłowe (Poziom A)
Instrukcje co do zrozumienia i operowania treścią nie opierają się wyłącznie na właściwościach zmysłowych, takich jak: kształt, rozmiar, wzrokowa lokalizacja, orientacja w przestrzeni lub dźwięk.
Jak spełnić to kryterium sukcesu WCAG i komu ono pomaga
Aby spełnić to kryterium sukcesu, nie należy stosować wyłącznie określeń opierających się o możliwości zmysłowe w nim wymienione. Istnieją osoby, nie tylko niewidome korzystające z czytników ekranu, ale również takie, które nie są w stanie np. dostrzegać prawidłowo kształtów, mają problem z określaniem kierunków w przestrzeni itd.
Zatem instrukcja w rodzaju: „aby zainstalować, kliknij czerwoną strzałkę po prawej stronie” może być niewystarczająca dla części odbiorców.
W takiej sytuacji warto tekstowo opisywać przeznaczenie obiektów np. „kliknij prostokątny przycisk dalej ze strzałką skierowaną w prawo”. W ten sposób, oprócz informacji opartej na właściwościach sensorycznych przekazujemy też bezpośrednią informację tekstową dla wszystkich, którzy nie są wstanie skorzystać ze wskazówek opartych na informacjach zmysłowych.
Kryterium sukcesu 1.3.4 Orientacja (Poziom AA)
Treść nie ogranicza swojego widoku i działania do jednej orientacji wyświetlania, takiej jak pionowa lub pozioma, chyba że określona orientacja wyświetlania jest istotna.
Co jest celem tego kryterium sukcesu WCAG i jak można je spełnić?
Celem tego kryterium sukcesu jest zapewnienie wyświetlania treści w orientacji poziomej lub pionowej preferowanej przez użytkownika. Strony internetowe czy aplikacje zawsze powinny obsługiwać orientację preferowaną lub nawet wymaganą przez użytkownika, a nie wymuszać na użytkowniku konkretne ułożenie ekranu. Na przykład osoby, które mają umieszczone urządzenie na wózku w sposób stały, nie mogą dostosować się do aplikacji czy urządzenia, które tego kryterium nie spełni.
Są oczywiście wyjątki od tej sytuacji np. aplikacja symulująca pianino. Oczywistym jest, że więcej klawiszy wirtualnych zmieści się na urządzeniu wzdłuż dłuższej krawędzi ekranu niż krótszej. Wymuszenie w takiej sytuacji orientacji poziomej wiąże się z poprawą jakości pracy z taką aplikacją.
Natomiast wymuszenie orientacji poziomej przez aplikację w momencie uruchomienia np. filmu wideo na telefonie jest już niezgodne z kryterium orientacji. Użytkownik powinien zawsze mieć możliwość zablokowania orientacji, a aplikacja powinna dostosować się do ustawienia urządzenia. Nieliczne wyjątki takie jak wskazany powyżej przykład aplikacji symulującej pianino powinny uzasadniać rzeczywistą poprawę jakości pracy z nią.
Kryterium sukcesu 1.3.5 określenie pożądanej wartości (poziom AA):
Cel każdego pola zbierającego informacje o użytkowniku może być programowo określony, gdy:
- Pole zbierające dane służy celowi określonemu w sekcji Przeznaczenie pól danych w komponentach interfejsu użytkownika oraz
- Treść jest implementowana za pomocą technologii obsługującej określanie w polach formularza typu oczekiwanych danych.
Co jest celem tego kryterium sukcesu WCAG?
Celem tego kryterium sukcesu jest zapewnienie, że typ danych wejściowych formularza gromadzących informacje o użytkowniku można określić programistycznie, tak aby programy użytkownika mogły wyodrębnić i przedstawić ten cel użytkownikom przy użyciu różnych modalności. Możliwość programowego deklarowania określonego rodzaju danych oczekiwanych w danym polu ułatwia wypełnianie formularzy, zwłaszcza osobom z niepełnosprawnością poznawczą. Jak to rozumieć? Jeżeli oczekiwana wartość wprowadzana do pola jest możliwa do określenia programistycznie, to programy użytkownika, w tym technologia wspomagająca czy przeglądarka z odpowiednimi rozszerzeniami mogą ułatwić wypełnienie formularza właściwymi danymi we właściwych polach.
Tworzenie formularzy z dbałością o szczegóły związane z określeniem przeznaczenia pola, jego typem itd. Pozwoli w przyszłości skorzystać z np. autouzupełniania w przeglądarce w czasie wypełniania formularzy takich jak formularze rejestracji, kontaktowe, dostawy, zwrotów czy reklamacji
Jakie korzyści przynosi spełnienie tego kryterium sukcesu WCAG?
Osoby z niepełnosprawnością językową i związaną z pamięcią lub niepełnosprawnością, która wpływa na funkcje wykonawcze i podejmowanie decyzji, korzystają z automatycznego wypełniania przez przeglądarkę danych osobowych (takich jak imię i nazwisko lub adres), gdy atrybut autouzupełniania jest używany do spełnienia tego kryterium sukcesu, co oznacza, że informacje nie muszą zostać zapamiętane przez użytkownika.
- Osoby z porażeniem mózgowym, udarem, urazem głowy, chorobą związaną z niepełnosprawnością ruchową lub trudnościami w uczeniu się czasami preferują obrazy do komunikacji. Mogą stosować technologię wspomagającą, która dodaje ikony do pól wejściowych, aby wizualnie komunikować przeznaczenie pól.
- Osoby z problemami motorycznymi również odnoszą korzyści ze zmniejszenia potrzeby ręcznego wprowadzania danych podczas wypełniania formularzy.
Kryterium sukcesu 1.3.6 Określenie przeznaczenia (Poziom AAA)
W treściach zaimplementowanych przy użyciu języków znaczników przeznaczenie komponentów interfejsu użytkownika ikon i obszarów kluczowych może zostać określone programowo.
Jaki jest cel spełnienia tego kryterium WCAG na najwyższym poziomie zgodności?
Celem tego kryterium sukcesu jest zapewnienie programistycznego określenia przeznaczenia wielu elementów na stronie, tak aby programy użytkownika mogły wyodrębnić i przedstawić to przeznaczenie użytkownikom przy użyciu różnych modalności.
Wielu użytkowników z ograniczonym słownictwem polega na znanych terminach lub symbolach w celu korzystania z sieci. Jednak to, co jest znane jednemu użytkownikowi, może nie być znane drugiemu. Gdy autorzy wskażą przeznaczenie, użytkownicy mogą skorzystać z personalizacji i preferencji użytkownika, aby załadować zestaw znanych im symboli lub słownictwa.
To kryterium sukcesu wymaga od autora programowego powiązania przeznaczenia ikon, regionów i komponentów (takich jak przyciski, łącza i pola), aby programy użytkownika mogły określić cel każdego z nich i dostosować wskaźniki lub terminologię, aby były zrozumiałe dla użytkownika.
Jakie są korzyści ze spełnienia tego kryterium sukcesu?
Osoby, które odnoszą korzyści, mają wiele różnych niepełnosprawności poznawczych, w tym:
- Trudności z Pamięcią
- Trudności ze Skupieniem uwagi
- Trudności Związane z językiem
- Trudności z Podejmowaniem decyzji i ich wykonywaniem.
Spełnienie tego kryterium sukcesu pomaga użytkownikom, którzy potrzebują dodatkowego wsparcia lub znajomego interfejsu, w tym:
- Znanych dobrze Symboli i grafik
- Potrzebują mniejszej liczby funkcji i mniejszego przeciążenia poznawczego
- Chcą korzystać ze Skrótów klawiszowych.
Podsumowanie.
Opisaliśmy tutaj pokrótce bardzo ważną wytyczną w kontekście możliwości zapoznawania się z treściami przez osoby z różnymi, w tym sprzężonymi niepełnosprawnościami. Od możliwości adaptacji zależy wiele innych dalszych kroków związanych np. z nauką czy pracą. Nawet, jeżeli wydaje się, że jakiś interfejs czy formularz w programie lub na stronie jest dostępny lub faktycznie jest dostępny na poziomie A, to warto dążyć do jak najwyższego poziomu zgodności z WCAG 2.1 szczególnie w obszarze możliwości adaptacji, ponieważ dostęp do tak dobrze dostępnych treści i aplikacji pozwoli na zmniejszenie wykluczenia cyfrowego osób, które mają wiele barier do pokonania w celu korzystania z tych dóbr.
Szczególnie ważne, ale też równie trudne do wdrożenia są piąte i szóste kryterium sukcesu skonstruowane dla tej wytycznej. Wymagają one ścisłej współpracy programistów, specjalistów od UX (User experience), czyli doświadczenia użytkownika i specjalistów zajmujących się audytowaniem różnych produktów pod kontem zgodności z wCAG czy szerzej pojętej dostępności.
Gdy taka współpraca następuje już na etapie tworzenia strony czy aplikacji, znacznie łatwiej jest później utrzymywać wysoki poziom dostępności takich produktów.